Disfaji, katıları veya sıvıları yutma güçlüğü ile ilgili tıbbi bir durumdur. Bir başka ifade ile boğazın tam olarak blokajı veya bir şeyin yutma faaliyetini engellemesi hissi ile karakterize yutma bozukluğudur. Disfaji hastalığı olan bir kişi, ağızda bolus (yutulacak yiyecek parçası) oluşturmada problem yaşayabilir veya bolusun ağzından mideye taşınmasında güçlük çekebilir.
Yutma, sinirler, çeşitli kaslar ve bezleri içeren karmaşık bir süreçtir. Yutma süreci her biri ayrı kontrol edilen üç farklı fazdan oluşur.
Disfaji, bu yutma fazlarının herhangi birinde veya birkaçında yaşanan bir sorundan kaynaklanabilir.
Yutma zorluğu (disfaji) her yaşta ortaya çıkabilir ancak yaşı ilerleyen kişilerde daha sık görülür. 50 yaşın üzerindeki nüfusun yaklaşık % 14'ünde klinik olarak disfaji belirtileri bulunmaktadır. Disfaji diğer sağlık sorunlarına neden olabildiğinden, erken teşhis ve doğru tedavi kaliteli yaşam kalitesini korumak için oldukça önemlidir.
Disfajiye neler sebep olur?
Yutma zorluğu olarak tanımlanan disfaji sinir sistemindeki bir hastalık veya hasarlanma, akalazya gibi yemek borusunun motilite (hareket) bozukluğuna bağlı hastalıklardan, özofagus (yemek borusu) kaslarının spazmı veya fiziksel olarak özofagusu tıkayan veya daralmasına neden olan durumlardan kaynaklanabilir.
Disfaji, Alzheimer ve Parkinson hastalığı, inme, baş ve boyun kanseri, trakeostomi (soluk borusunda ameliyat ile delik açılması) gibi hastalıklarla ortaya çıkabilir. Yaşın ilerlemesiyle birlikte sinir ve kas sisteminde meydana gelen değişimler, dişlerde azalma, yetersiz tükürük üretimi, diş protezinden kaynaklı sorunlar, dil ve diş etlerinde beliren yaralar katı ve sıvıları yutmada zorluğa sebep olabilir.
Disfajiyle beraber oluşan riskler nelerdir?
Disfaji genellikle yeme ve içmeyi ağrılı, stresli ve keyifsiz hale getirir. Yutma zorluğu yeme-içme tüketiminde azalmaya neden olabilir. Bu durumdaki birçok kişinin uygun teşhis veya tıbbi tedavi arayışında olmaması ya da tedavi almaması malnütrisyon, dehidrasyon, kilo kaybı, solunum enfeksiyonları gibi sağlık sorunlarına ve hatta başkaları ile beraber yemekten kaçınma gibi sosyal problemlere yol açabilir. Disfajili bireyler için besin maddelerinin doğru alımı farklı bir zorluk yaratabilir. Yiyeceklerin ve içeceklerin nasıl tüketileceğini anlatan bir bakım planı durumun yönetiminde önemli bir adımdır.
İleri yaşlardaki disfaji komplikasyonlarının yaygınlığı 1,2,3
Disfaji yönetiminde kanıta dayalı yöntemler nelerdir?
Disfaji beraberinde ciddi sağlık sorunları yaratmasına rağmen, göz ardı edilen bir sağlık sorunudur ve tanı konmuş hasta sayısı oldukça azdır. Araştırmalar, disfajili hastaların sadece %25’ine tanı konmuş olduğunu göstermektedir. Risk altındaki kişilerin düzenli taramalardan geçmesi, disfajinin yönetiminde oldukça etkilidir.
Bilimsel dernekler disfaji yönetiminde kanıta dayalı yöntemler önermektedir. Risk altındaki hastalarda tarama disfaji tedavisinde ilk adım olarak önerilmektedir. Örneğin, American College of Chest Physicians (ACCP) klinik uygulama kılavuzları aşağıdaki hastalar için yutma değerlendirmesini önerir:
- “Aspirasyon riski yüksek olan hastalarda görülen durumlar:
Serebrovasküler hastalık (inme),
Baş-boyun kanseri,
Kafa travması,
Parkinson hastalığı,
Alzheimer hastalığı”
- ‘Pnömoni ve bronşit nedeniyle öksürüğü olan hastalar’
İleri aşamada, ACCP bütünleşik olarak şunu önerir;
- ‘Öksürük veya aspirasyon ile ilişkili durumlardaki hastalarda göğüs radyografisi ve beslenme değerlendirmesi de dahil olmak üzere daha ileri değerlendirme yapılması düşünülmelidir.’
Disfaji için erken tarama ile semptomların derecesi hızlı ve kolay bir şekilde tespit edilebilir. Bu sayede hastalıkla ilgili riskler önlenebilir ve erken müdahele yapılabilir.
Referanslar:
1-Kawashima et al. Prevalence of dysphagia among community-dwelling elderly individuals as estimated using a questionnaire for dysphagia screening. Dysphagia. 2004;19(4):266-71.
2-Spieker. Evaluating dysphagia. Am Fam Physcian. 2000;61(12):3639-48
3-Kayser-Jones and Pengilly. Dysphagia among nursing home residents. Geriatr Nurs. 1999;20(2):77-82.
4- Clave et al. Accuracy of the volume-viscosity swallow test for clinical screening of oropharyngeal dysphagia and aspiration. Clin Nutr. 2008;27(6):806-15.
5- Philip and Greenwood. Nutrient contribution of infant cereals used as fluid thickening agents in diets fed to the elderly. J Am Diet Assoc. 2000;100(5):549-54.
6- Hudson et al. The interdependency of protein-energy malnutrition, aging, and dysphagia. Dysphagia. 2000;15(1):31-8.
SİSTEMATİK DİSFAJİ TARAMASI HASTALIĞIN SONUÇLARINI İYİLEŞTİRİR
Son yapılan araştırmalar, klinik uygulamada resmi tarama protokolünün az kullanıldığını göstermektedir. Geniş kapsamlı bir araştırma, hasta bakım merkezlerinin sadece % 40'ının sistematik bir tarama programına sahip olduğunu gözlemledi.
HASSAS HASTALARIN BELİRLENMESİ: DİSFAJİ BELİRTİLERİ
Prensipte iyi bir tarama aracı hızlı, kolay ve geçerli olmalıdır. EAT-10, disfajinin klinik bulgularını taşıyan kişileri tanımladığı kanıtlanmış, 10 maddelik, 2 dakikalık bir testtir.
DİSFAJİNİN KLİNİK BULGULARINI DEĞERLENDİRİN
Volüm-viskozite yutma testi (V-VST), spesifik hacim ve viskozitede sıvılar ile müdahale edilerek yutma güçlüğü iyileştirilebilen hastaları tanımlamak için hassas bir klinik yöntemdir. V-VST'nin önemli bir özelliği de sessiz aspirasyon da dahil olmak üzere yutma işlev bozukluğunun tespit edilmesine yardımcı olabilmesidir.
